MIR
Opracowanie zapisów muzycznych z Dzieł Wszystkich Oskara Kolberga zrealizowane zostało w trybie MIR.
MIR (Music Information Retrieval) to interdyscyplinarny kompleks metod stosowanych do pozyskiwania informacji muzycznych zawartych w cyfrowych repozytoriach repertuaru. Niezależnie wyodrębnia się także muzykologię obliczeniową (Computational musicology), czyli wszelkie badania nad muzyką prowadzone z zastosowaniem metod modelowania i symulacji już od końca dekady lat 1940-tych. O ile w początkowym okresie metody takie stosowano, co zrozumiałe, bez użycia komputerów, to w późniejszych latach wykorzystanie sprzętu i technologii informatycznej stało się oczywistością.
W takim zakresie, w jakim badania odwołują się do obliczeń statystycznych, wykorzystywano (i wykorzystuje się nadal) komercyjne programy, jak np. SPSS i MS Excel. Optymalnym rozwiązaniem jest jednak zaimplementowanie narzędzi dedykowanych badaniom nad muzyką, najlepiej tworzonym wspólnie, tj. we współpracy informatyków z muzykologami. Komercyjne programy obliczeniowe przydają się wówczas na późniejszym etapie, do przetwarzania już uzyskanych wyników analizy.
W dobie coraz bardziej powszechnego zastosowania metod komputerowych Computational Musicology określana jest także terminem Digital Musicology i zaliczania do dziedziny humanistyki cyfrowej (Digital Humanities), bazującej na interdyscyplinarnych połączeniach dyscyplin stricte humanistycznych i tych z innych dziedzin nauki:
Digital musicology can be understood as a branch of digital humanities focusing on musical topics. Sometimes referred to as Computational Musicology, Digital Musicology has been defined as the study of music with computational modeling and simulation, or musicologically relevant research using quantitative and computational methodologies. Examples take on a variety of forms and styles, not limited to digital editions, sound archives, computational analysis, etc. Project types include creating copora of digital collections, corpus-specific research, development of digital tools and encoding standards, utilization of digital tools in composition, and using digital tools to inform, illuminate, or recreate performance practice. https://guides.lib.utexas.edu/mus381/digitalmusicology
MIR i Computational (Digital) musicology są dziś ze sobą tak ściśle powiązane, że granica między nimi zaczyna się zacierać, bowiem formaty cyfrowego zapisu informacji muzycznej (tj. tych parametrów utworów muzycznych, które zostają zakodowane) wyposażane są zarówno w narzędzia do przeszukiwania zbiorów, jak też pewien zasób funkcjonalności analitycznych.
Korzyści ze stosowania nowoczesnych metod odczuwają przede wszystkim muzykolodzy zajmujący się tzw. badaniami korpusowymi, a więc obejmującymi analizę statystyczną wielkich zbiorów naturalnie (tj. w badanych utworach) występujących danych muzycznych.
Liczba cyfrowych korpusów repertuaru muzycznego od końca XX wieku stale rośnie i obejmuje różne gatunki muzyczne. Dokładna informacja o stanie takich zasobów jest niemożliwa do ustalenia, wiadomo jednak, że polem szczególnego rozwoju MIR jest obszar muzyki tradycyjnej.
Jednym z najwcześniejszych przykładów badania korpusowego przeprowadzonego metodą komputerową właśnie na materiale ludowym jest projekt Bertranda Harrisa Bronsona, który w 1949 r. opracował metodę przedstawiania informacji muzycznej na kartach perforowanych1. Badacz następująco uzasadniał i rekomendował jej użycie:
https://www.gf.org/fellows/all-fellows/bertrand-h-bronson/
„Uczeni zajmujący się humanistyką zwyczajowo (i słusznie) boją się aparatu statystycznego. Ponieważ celem niniejszego artykułu jest zasugerowanie sposobów praktycznego użycia IBM (International Business Machine) w porównawczych badaniach nad melodiami ludowymi, pragnę rozpocząć od rozróżnienia, które uwolni mnie od zarzutu filistynizmu. Nie prosimy maszyny o to, by robiła coś, do czego się nie nadaje: nie może ona rozwiązywać problemów natury estetycznej na podstawie cyfr, jednak tam, gdzie ważne są fakty i liczby, może udzielić faktycznych odpowiedzi ze zdumiewającą oszczędnością czasu i wysiłku, i dać badaczowi swobodę stawiania pytań wyższego rzędu. Pomyślne zastosowanie metody, która zostanie przedstawiona, zależy od przemyślanej i wyczulonej analizy melodii, i następuje po, a nie przed tą analizą. Pytania, które można zadać, będą różne w zależności od przedmiotu konkretnych badań, ale najlepiej jest opisywać konkretne zastosowanie: procedury można modyfikować i adaptować zgodnie ze szczególnymi potrzebami badacza”.
Po przeszło siedmiu dekadach wypowiedź ta w pełni zachowuje swoją aktualność, podobnie jak stwierdzenia innego autora, Michaela Kasslera, uważanego za jednego z pionierów MIR. Kassler, wraz z Tobiasem Robinsonem i Hubertem S. Howe juniorem, opracował w Princeton University język programowania na komputer IBM-7094, pod nazwą MIR. Był to język przeznaczony do pozyskiwania informacji muzycznej („music information retrieval”). W artykule z roku 1966 Kassler zdefiniował MIR jako „zadanie polegające na wydobywaniu z wielkiej masy danych muzycznych takich informacji, w odniesieniu do których dane stwierdzenie jest prawdziwe”2 i przewidywał, że pomimo swoich ograniczeń MIR może stać się „biblioteką przyszłości”.
Obecnie rozróżnia się dwie główne grupy systemów MIR3: do przeszukiwania danych audio oraz do przeszukiwania notacji symbolicznych. Wybór systemu zależy od dostępności źródeł i celu badawczego. Formę pośrednią stanowią dwuetapowe systemy hybrydowe, w których zapis audio przetwarzany jest na zapis symboliczny, a dopiero ten ostatni podlega przeszukiwaniu. Środowisko MIR skupia się wokół International Society for Music Information Retrieval (https://ismir.net/) – organizacji, która ma na celu stymulowanie idei i współpracy w zakresie rozwoju narzędzi obliczeniowych do przetwarzania, wyszukiwania, organizowania i dostępu do danych muzycznych.
Tworzone rozwiązania byłyby jednak niepotrzebne, gdyby równolegle nie tworzono cyfrowych korpusów repertuaru muzycznego. Począwszy od lat osiemdziesiątych XX wieku w różnych ośrodkach podejmowano inicjatywy budowania dużych repozytoriów cyfrowych.
Jednym z najstarszych, najbardziej znanych i nadal chętnie wykorzystywanych w badaniach MIR zbiorów jest tzw. Essen Folksong Collection – jest to nazwa nieformalna, współcześnie nadana bazie rozwijanej w latach 1980-tych i 1990-tych z inicjatywy i pod kierunkiem prof. Helmuta Schaffratha z Universität-Hochschule Essen (Niemcy), twórcy i propagatora formatu EsAC http://kolberg.ispan.pl/dwok/kod-esac.
Edycja cyfrowa zapisów muzycznych z Dzieł Wszystkich Oskara Kolberga jest współczesną kontynuacją, ale i nową odsłoną tego ciągle ważnego i bardzo użytecznego projektu. W stosunku do oryginalnej kolekcji z Esssen, liczącej ok. 8 tysięcy melodii, udostępniony do badań zasób powiększa się obecnie o zbiór przeszło dwukrotnie większy.
1 Betrand H. Bronson, Mechanical Help in the Study of Folk Song, Journal of American Folklore vol. 62, April-June 1949, no. 244, p. 81-86, tłum. Ewa Dahlig-Turek.
2 Michael T. Kassler, „Toward musical information retrieval”, Perspectives of New Music, vol. 4, 59-67, 1966, s. 66.
3 Rainer Typke, Frans Wiering, Remco C. Veltkamp, A Survey of Music Information Retrieval Systems. Proceedings of the 6th International Conference on Music Information Retrieval; https://www.academia.edu/46995706/A_Survey_of_Music_Information_Retrieval_Systems