Kod EsAC | Oskar Kolberg

EsAC (Essener Assoziativ Code) jest jednym z najstarszych systemów formatów kodowania muzyki, obecjmującym format kodowania, ale i określoną strukturę bazy danych. Opracowany został w latach 1980-tych w Universität-Hochschule Essen przez prof. Helmuta Schaffratha¹, we współpracy z Barbarą Jesser, która była też autorką najstarszego oprogramowania².

W kolejnych latach nad rozwojem oprogramowania pracował Ulrich Franzke (Bochum), który po śmierci Schaffratha (1994) samodzielnie kontynuował prace. W latach 1992-1994 członkinią zespołu projektowego była także Ewa Dahlig (obecnie Dahlig-Turek) z Instytutu Sztuki PAN w Warszawie.

Helmut Schaffrath, ok. 1992, foto Ulrich Franzke

Wytworzone wówczas programy (w systemie operacyjnym DOS), są do dziś skuteczne, ale nie odpowiadają współczesnym standardom technologii informacyjnej i nie funkcjonują już w obiegu publicznym. Zaistniała zatem konieczność zastąpienia ich nowymi rozwiązaniami.

Pomimo dalszego rozwoju systemów kodowania, oferujących coraz doskonalszy i pełniejszy zapis informacji muzycznej, EsAC nadal zachowuje swoją użyteczność jako format prosty i intuicyjny, łatwo poddający się konwersji na inne formaty. Zawiera ręcznie wprowadzony podział melodii na frazy, co pozwala identyfikować elementy struktury muzycznej. Ponadto został już zastosowany do zapisu dużych zbiorów, chętnie wykorzystywanych przez badaczy na całym świecie

W bazie danych w formacie EsAC każdy utwór stanowi oddzielny rekord, który składa się z szeregu pól. Rekord poprzedzony jest określeniem katalogu – w przypadku DWOK jest to symbol danego tomu, np. DWOK18.

Przykładowy rekord EsAC:

DWOK18
CUT[Pamiętas ty chłopku]
REG[]
TRD[DWOK18 Kieleckie s. 153, od Małagoszczy]
FKT[]
SIG[18265a0010]
KEY[18265a  16  A 3/8]
MEL[111_2_  3b_3b__  111_2_  3b_3b__
    5__5_  43b2_1_  -712_3b_  2_1__  0__. //]
BEM[]

gdzie, struktura rekordu EsAC:

Pola wymagane:

CUT
tytuł melodii/incipit tekstu

tutaj:
CUT[Pamiętas ty chłopku]

SIG
sygnatura utworu; pole dodane obecnie, nie występujące w oryginalnej strukturze rekordu; dla zbioru DWOK obejmuje 5 informacji:

nr tomu	nr melodi	wariant	część	wersja
18	265	a00	1	0

tutaj:
SIG[18265a0010]

KEY
linia zawierająca podstawowe parametry utworu:

Skrócona sygnatura	Najkrótsza wartość numeryczna	tonika	metrum
18265a	16	A	3/8

tutaj:
KEY[18265a  16  A 3/8]

MEL
zakodowany zapis melodii:

tutaj:
MEL[111_2_  3b_3b__  111_2_  3b_3b__
    5__5_  43b2_1_  -712_3b_  2_1__  0__. //]

Wysokość dźwięku:
• cyfra określa interwał w stosunku do toniki wskazanej w polu KEY: 1 (pryma), 2 (sekunda wielka), 3 (tercja wielka), 4 (kwarta czysta) itd. aż do 7 (septyma wielka);
• znaki „#” lub „b” za cyfrą oznaczają odpowiednio podwyższenie lub obniżenie dźwięku o pół tonu;
• tonika leży w oktawie razkreślnej; znak „+” lub „–” przed cyfrą oznacza transpozycję dźwięku o oktawę w górę lub w dół.;
• cyfra „0” oznacza pauzę.
Rytm:
• nuta zapisana tylko cyfrą ma najkrótszą wartość rytmiczną zdefiniowaną w polu KEY;
• znak „_” za cyfrą wydłuża wartość rytmiczną dwukrotnie; znaki „_” można kumulować, przy czym każdy z nich podwaja poprzednio uzyskaną wartość rytmiczną;
• znak „.”przedłuża wartość rytmiczną o połowę.
Struktura:
• nierozdzielone spacjami ciągi cyfr i znaków dodatkowych należą do jednego taktu;
• każda linia zapisu oznacza oddzielną frazę.

Pola dodatkowe (fakultatywne, do wykorzystania w przyszłej pracy nad repozytorium):

TRD
informacje o źródle, z którego pochodzi kodowany zapis nutowy

tutaj:
TRD[DWOK18 Kieleckie s. 153, od Małagoszczy]

REG
określenie regionu, o ile nie podano w polu TRD

FKT
funkcja utworu, np. kołysanka, pieśń dziadowska

BEM
pole na dodatkowe uwagi

Aplikacja WebEsAC dodaje ponadto pola analityczne:

MEL_SEM przebieg melodii wyrażony w interwałach (liczba półtonów)

MEL_RAW jak wyżej, ale bez uwzględniania rytmu

NO_REP jak wyżej, dodatkowo bez powtórzeń dźwięków

RTM zapis rytmu (bez wysokości dźwięków)

SCL_DEG skala wyrażona jako sekwencja kolejnych stopni

SCL_SEM skala wyrażona jako sekwencja interwałów (liczby półtonów) między kolejnymi stopniami

PHR_NO liczba fraz w melodii

PHR_BARS liczba taktów w poszczególnych frazach

PHR_CAD dźwięki kadencyjne fraz

ACC dźwięki akcentowane melodii

Rekordy wprowadza się do bazy bezpośrednio w aplikacji WebEsAC lub poprzez import plików tekstowych przygotowanych w zewnętrznych programach, przy czym jeden plik odpowiada jednemu tomowi DWOK.

Wszystkie pola są w pełni przeszukiwalne i mogą być wykorzystane do filtrowania zbioru według wybranych parametrów, w tym wyszukiwania określonych wzorców melodycznych lub rytmicznych. Wyniki (zarówno oryginalne, jak i przefiltrowane) mogą być pobrane do dalszego opracowania, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Ze względu na swoją specyfikę, EsAC nadaje się szczególnie dobrze do zapisu monofonicznej europejskiej muzyki ludowej. Znalazł m.in. zastosowanie w Instytucie Sztuki PAN³ przy edycji tomów Kaszuby i Warmia i Mazury z serii „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa” pod redakcją prof. Ludwika Bielawskiego. Zamieszczone w tych zbiorach melodie zostały zakodowane w formacie EsAC, co pozwoliło m.in. na opracowanie materiału muzycznego w formie cyfrowych indeksów melodii: jeden jest synoptycznym zapisem meliki wszystkich pieśni sprowadzonych do wspólnej abstrakcyjnej toniki i podanych w porządku „alfabetycznym” (według wzrastającej wysokości dźwięku)⁴, drugi zaś podaje materiał w podziale na grupy systematyczne według klasyfikacji opracowanej przez dr. Aleksandra Pawlaka⁵. Ten ostatni indeks wyraźnie ukazuje pokrewieństwo pieśni w ramach poszczególnych grup systematycznych.

¹Helmut Schaffrath, The „Essen Associative Code”: A Code for Folksong Analysis, w: Beyond MIDI. The Handbook of Musical Codes, red. Eleanor Selfridge-Field, MIT Press: Cambridge, MA, 1997, 343–361.

²Barbara Jesser, Interaktive Melodieanalyse: Methodik und Anwendung computergestützter Analysenverfahren in Musikethnologie und Volksliedforschung : typologische Untersuchung der Balladensammlung des DVA. „Studien zur Volksliedforschung”, Band 12. Peter Lang, 1991.

³ Ewa Dahlig, Z zagadnień komputerowej archiwizacji i analizy melodii. Muzyka 2/1999, 101-114.

⁴Ewa Dahlig, Indeks incipitów melodii. W: Warmia i Mazury: cz. V Pieśni religijne i popularne, w serii „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa – Źródła i Materiały” t. 3., red. Ludwik Bielawski. Warszawa 2002, 243-252.

⁵Ewa Dahlig, Indeks systematyczny melodii. W: Warmia i Mazury: cz. V Pieśni religijne i popularne, w serii „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa – Źródła i Materiały” t. 3, red. Ludwik Bielawski. Warszawa 2002, 183-242.