Założenia
Z uwagi na swoją nieprzemijającą wartość zgromadzone przez Kolberga zasoby muzyki ludowej stanowią kluczowe repozytorium referencyjne dla celów badawczych, ale także popularyzatorskich i artystycznych, z zakresu folkloru muzycznego w Polsce. Tę niezwykłą pozycję zawdzięczają swojej wyjątkowości: jest to jedyna tak obszerna i kompleksowa dokumentacja muzyki tradycyjnej w XIX-wiecznej Europie.
Do czasów Kolberga dokumentacja folkloru pieśniowego często ograniczona była do zapisów tekstów, co czyni ją mało wartościową dla badań nad ludową tradycją muzyczną. Kolberg, jako człowiek o gruntownym wykształceniu muzycznym i doświadczeniu gromadzonym przez pół wieku, przy wszystkich ograniczeniach wynikających z XIX-wiecznej metody zbieraczej pozostawił kolejnym generacjom bezcenny w swoim bogactwie i szczegółowości zapis ówczesnej kultury muzycznej wsi1.
Tak monumentalny zbiór potrzebny jest nie tylko w badaniach nad tradycyjną kulturą muzyczną w Polsce, ale także w wymiarze co najmniej środkowoeuropejskim, jako bardzo ważny i potrzebny materiał dla studiów porównawczych nad gatunkami folkloru muzycznego, strukturami skalowymi, rytmiką itd.
Ze względu na obszerność tego dzieła analiza jego pełnej zawartości muzycznej nie była do tej pory możliwa. Podejmując studia nad określonymi zagadnieniami (regionalnymi, gatunkowymi, strukturalnymi) badacze musieli każdorazowo opracowywać wybrany zakres repertuaru, ale przygotowany tak materiał nie był przydatny do badań nad innymi aspektami muzyki tradycyjnej.
Cyfrowa edycja zapisów muzycznych z Dzieł Wszystkich Oskara Kolberga (DWOK) w postaci zakodowanej do odczytu maszynowego otwiera drogę do nowoczesnych badań muzykologicznych, w tym skomputeryzowanej analizy obliczeniowej. Należy zatem do nurtu Music Information Retrieval (MIR) i wpisuje się we współczesne działania z zakresu tworzenia cyfrowych infrastruktur badawczych w humanistyce (Digital Research Infrastructures in the Humanities).
Obecnie kilkudziesięciotomowy zbiór staje się nowoczesną edycją, której możliwości zastosowania są niewyobrażalnie większe niż w przypadku wydania tradycyjnego, tj. na papierze bądź w formie zeskanowanych obrazów. Narzędzia do automatycznego przeszukiwania i analizy DWOK otwierają nowe perspektywy badań nie tylko nad samą muzyką ludową, ale też np. w kontekście jej powiązań z muzyką narodową. Opracowany zbiór dostarcza materiału do badań porównawczych nad spuścizną kompozytorską (sztandarowym przykładem mogą być Mazurki Fryderyka Chopina), czy takimi zagadnieniami jak właściwości muzyczne folkloru (melodyka, rytmika2, struktury interwałowe), specyfika i odrębności regionalne muzyki ludowej czy gatunków muzycznych, a także wiele innych kwestii. Ich zakres trudno przewidzieć, bowiem kolejne problemy badawcze pojawiać się będą wraz z wykorzystaniem udostępnionego zasobu i oprogramowania.
Zapisy muzyczne zostały zakodowane w formacie EsAC (Essener Assoziativ Code) i umieszczone w dwóch repozytoriach:
Zapisy muzyczne z Dzieł Wszystkich Oskara Kolberga w trybie Music Information Retrieval https://kolberg.ispan.pl Jest to witryna dedykowana projektowi, zamknięta dla edycji. Zawiera zakodowane tomy DWOK oraz okrojone funkcje bazodanowe aplikacji WebEsAC (wyłączono funkcje umożliwiające ingerencję w zakodowany repertuar).
WebEsAC (https://webesac.pcss.pl ) Jest to aplikacja robocza, służąca do pracy z zasobami EsAC. Zawiera pełną bazę danych zakodowanych tomów DWOK, ale umożliwia też użytkownikowi dodanie własnego zasobu. Użytkownik może wykorzystywać wszystkie funkcjonalności WebEsAC do pracy ze wszystkimi udostępnionymi zasobami, ale pełne prawo edycji (tj. zmiany i usuwania rekordów) zachowuje jedynie w odniesieniu do zbiorów przez siebie wprowadzonych.
Obecnie po raz pierwszy użytkownik monumentalnego zasobu zapisanych przez Kolberga melodii ludowych otrzymuje narzędzie umożliwiające natychmiastowe wyniki badań wielu aspektów morfologii melodycznej i rytmicznej tego repertuaru, a także jego porównanie z innymi zasobami, które zostaną dodane do repozytorium WebEsAC. Dzięki konwersji może kontynuować badania w innych formatach cyfrowych i przy użyciu innego oprogramowania.
Wytworzony zbiór i jego oprogramowanie nie mają precedensu w zasobach polskiej infrastruktury cyfrowej i bez wątpienia są jednym z największych repozytoriów w Europie.
1 Ewa Antyborzec, Niezwykłe archiwum Oskara Kolberga. Nauka 1/2016, 55-70 https://journals.pan.pl/Content/92452/mainfile.pdf
2 Ewa Dahlig-Turek, Morfologia „rytmów polskich” w Mazowszu Polnym Oskara Kolberga w świetle badań z zastosowaniem Music Information Retrieval. Muzyka 4/2021, 37-59 https://czasopisma.ispan.pl/index.php/m/article/view/1067/660